Tüm dünyada ölümlerin %12’si kanser nedeniyle gerçekleşmektedir. Gelişmiş ülkelerde kalp-damar hastalıkları en sık ölüm sebebi olurken, kanser ikinci sırada yer almaktadır. Dünya genelinde her yıl 10 milyon yeni kanser vakası görülmekte ve 6 milyon kişi kanser nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Her 3 erkekten biri ve her 4 kadından biri yaşamları boyunca kanser tanısı almaktadır.

Erkeklerde en sık görülen kanser türleri akciğer, kolon ve prostat kanserleridir. Kadınlarda ise meme, rahim ağzı (serviks), yumurtalık ve akciğer kanserleri yaygın olarak görülmektedir.

Ülkemizde meme kanseri başta olmak üzere birçok kanser türünün görülme sıklığı giderek artmaktadır. Birçok kanser türünde erken teşhisle tedavi sağlanabildiği için kanser taramaları ve koruyucu önlemler büyük önem taşımaktadır.

Kanserden Korunma Yöntemleri

Kanserden korunmada iki temel yaklaşım bulunmaktadır:

🔹 Birincil korunma:

  • Sigara kullanımının önlenmesi
  • Hepatit B ve HPV aşılarının uygulanması
  • Ultraviyole ışınlardan korunma (Güneşe korunmasız ve aşırı maruziyetten kaçınma)
  • Sağlıklı ve dengeli beslenmenin yaygınlaştırılması

🔹 İkincil korunma:

  • Kanser tarama programlarının uygulanması
  • Riskli grupların düzenli taramalardan geçirilmesi
  • Erken teşhis ile yaşam süresinin uzatılması

Kanser Türlerine Göre Tarama ve Erken Teşhis Önerileri

🔹 Meme Kanseri:

  • Kadınlarda giderek artan meme kanseri, her 8 kadından 1’inde görülmektedir.
  • 40 yaş sonrası düzenli doktor muayenesi, mamografi ve meme ultrasonografisi önerilmektedir.
  • 20 yaşından itibaren her kadının iki yılda bir klinik meme muayenesi yaptırması ve kendi kendine meme muayenesini düzenli yapması önemlidir.
  • Meme kanseri riskini artıran faktörler:
    • Geç menopoz, geç yaşta doğum yapmak, sigara ve alkol kullanımı
    • Birinci derece akrabalarda meme kanseri öyküsü bulunması
    • BRCA genetik mutasyonlarının varlığı
    • Genç yaşta göğüs bölgesine radyoterapi uygulanmış olması

🔹 Rahim Ağzı (Serviks) Kanseri:

  • En önemli risk faktörleri:
    • HPV (Human Papilloma Virüsü) maruziyeti
    • Sigara kullanımı
    • Çok sayıda cinsel partner
    • Bağışıklık sistemi baskılanmış (immün süpresif) kişiler
  • 30 yaşından itibaren Pap smear ve HPV DNA testi ile düzenli taramalar önerilmektedir.

🔹 Kolorektal (Kalın Bağırsak) Kanseri:

  • Genellikle 60-65 yaşları arasında görülme sıklığı artmaktadır.
  • Obezite, kırmızı et ve hayvansal yağdan zengin beslenme, düşük lif tüketimi, ailesinde kolon kanseri öyküsü bulunması gibi faktörler riski artırmaktadır.
  • Aspirin kullanımı ve düzenli egzersiz riski azaltıcı faktörler arasındadır.
  • 45 yaş sonrası dışkıda gizli kan testi veya kolonoskopi ile tarama yapılmalıdır.
  • Yüksek riskli bireylerde, kolon kanserli akrabanın tanısından 10 yıl önce taramaya başlanmalıdır.
  • Ülseratif kolit veya Crohn hastalığı olan bireyler ile daha önce kolonoskopide polip saptanmış kişiler düzenli takip edilmelidir.

🔹 Akciğer Kanseri:

  • Akciğer kanseri, her yıl 1 milyondan fazla insanın ölümüne neden olmaktadır.
  • %90-95 oranında sigarayla ilişkilidir.
  • Düşük doz spiral BT taramaları, erken teşhis sayesinde ölüm oranlarını %20 oranında azaltmaktadır.
  • 55-75 yaş arasında, 30 paket-yıl sigara öyküsü olan veya son 15 yıl içinde sigarayı bırakmış bireyler için spiral BT taraması önerilmektedir.

🔹 Malign Melanom (Cilt Kanseri):

  • Gözden kaçırılabilen ancak ölümcül olabilen bir kanser türüdür.
  • Dermatolojik muayene ile düzenli tarama yapılmalıdır.
  • Düzensiz şekilli, renk değişimi gösteren ve çapı 6 mm’den büyük benlerin (nevüslerin) değişimi takip edilmelidir.
  • Ailede cilt kanseri öyküsü olanlar, açık tenliler ve güneşe sık maruz kalan bireyler yılda bir kez dermatolojik muayene yaptırmalıdır.

🔹 Prostat Kanseri:

  • Yavaş ilerleyen ve genellikle yaşam süresini önemli ölçüde etkilemeyen bir kanser türüdür.
  • 50 yaş sonrası yıllık PSA testi ve prostat muayenesi önerilmektedir.

🔹 Karaciğer Kanseri:

  • Siroz ve kronik hepatit B veya C enfeksiyonu olan bireyler düzenli olarak taranmalıdır.

🔹 Pankreas Kanseri:

  • Genellikle ileri evrede teşhis edildiği için tedavisi zor bir kanser türüdür.
  • Birinci derece akrabalarında pankreas kanseri öyküsü bulunan kişilerin yıllık batın MR ile takip edilmesi önerilmektedir.

Kanser Taramalarında Doğru Bilinen Yanlışlar

  • Tümör antijen testleri ve PFT incelemeleri, sağlıklı bireylerde kanser taraması için uygun değildir.
  • Tümör belirteçleri, birçok farklı nedenden dolayı yükselebileceğinden sadece tanı konmuş hastaların takibinde kullanılmaktadır.

Sonuç

Kanser, erken teşhis edildiğinde tedavi edilebilir bir hastalıktır. Bu nedenle tarama testleri ve düzenli sağlık kontrolleri hayat kurtarıcı olabilir. Sağlıklı beslenme, sigara ve alkol kullanımının azaltılması, düzenli fiziksel aktivite ve tarama programlarına katılım, kanserden korunmada en önemli adımlardır.

Sağlıklı bir yaşam için erken teşhisin önemini unutmayalım!