Son aylarda Mattia Ahmet Minguzzi, İbrahim Oktugan ve son olarak Hakan Çakır cinayeti gibi olaylarda çocukların fail konumunda yer alması, konuyu gündemin üst sıralarına taşıdı. TÜİK’in 2024 verilerine göre, güvenlik birimlerine getirilen çocukların karıştığı olay sayısı yüzde 9.8 artarak 612 bini aştı. Bu çocuklardan 202 bin 785’i “suça sürüklenen çocuk” olarak kayıtlara geçti. Bu oran 2023’e kıyasla yüzde 13’lük artışa işaret ediyor.
Mevcut yasal çerçeve
Türk Ceza Kanunu’na (TCK) göre çocukların cezai sorumluluk yaşları şöyle:
12 yaş altı: Cezai sorumluluk yok.
12-15 yaş: Fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını kavrayamayanlara ceza verilmiyor, kavrayanlara ise indirimli ceza uygulanıyor.
15-18 yaş: Ceza sorumluluğu var ancak yetişkinlere kıyasla daha düşük ceza uygulanıyor.
Bu düzenleme, “çocuğun üstün yararı” ilkesi doğrultusunda yıllardır yürürlükte.
Yeni düzenleme sinyalleri
Hükümet, artan olaylar sonrası çocuk suçluluğu ile mücadele için TCK’da değişiklik hazırlığında. Üzerinde çalışılan modele göre:
15-18 yaş grubunda uygulanan ceza indirim oranları azaltılacak.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması gibi uygulamalarda sınırlamalar getirilebilecek.
Çocuklara veya bakıma muhtaç bireylere yönelik sistematik kötü muamelelerin cezaları artırılacak.
Aile yükümlülüklerinin ihlâline dair suçlarda yaptırımlar ağırlaştırılacak.
Çocuk hükümlüler cezalarını çocuk kapalı cezaevlerinde infaz edecek, iyileşme gösterenler ise eğitimevlerine ayrılabilecek.
Bakan Tunç’un açıklamaları
Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, gündemlerinde olan düzenlemeleri şöyle sıralamıştı:
15-18 yaş grubu için ceza indirimi oranlarının gözden geçirilmesi,
Çocuklara veya bakıma muhtaç bireylere yönelik kötü muamelenin cezalarının artırılması,
Aile yükümlülüklerinin ihlâline dair suçların yaptırımlarının güçlendirilmesi,
Çocuğun yararına alınan tedbir kararlarına aykırı hareket eden anne, baba veya sorumlulara etkin yaptırımlar getirilmesi.
Dünyada hangi modeller uygulanıyor?
Bu konu aslında hem ceza hukuku hem de çocuk koruma politikaları açısından ülkeden ülkeye farklılaşıyor. Genel eğilim ise iki eksende şekilleniyor: cezalandırma odaklı modeller ve rehabilitasyon odaklı modeller.
🔹 Avrupa
İsveç, Norveç, Finlandiya (İskandinav modeli):
Çocuk suçlulara cezaevinden çok rehabilitasyon merkezleri uygulanıyor. Odak noktası çocuğun tekrar topluma kazandırılması. “Restoratif adalet” (mağdur ile fail arasında uzlaşma, topluma faydalı işler yapma) sıkça kullanılıyor.
Örn: Norveç’te çocuklara 15 yaşına kadar ceza verilmiyor, üstünde de kapalı kurumlar yerine açık eğitim evleri tercih ediliyor.
İngiltere:
10 yaşından itibaren cezai sorumluluk başlıyor (Avrupa’daki en düşük yaşlardan biri). “Youth Offender Institution” adı verilen özel gençlik cezaevleri var. Ama son yıllarda eleştiriler üzerine, çocuk suçlular için toplumsal hizmet ve “mentorluk programları” artırıldı.
Almanya:
14 yaş altı çocuklar cezai sorumluluk taşımıyor. 14-18 yaş arasında ise “Erziehungsmaßregeln” (terbiye tedbirleri) uygulanıyor. Bu, çocuğun sosyal hizmete yönlendirilmesi, psikolojik danışmanlık veya özel eğitim desteği anlamına geliyor.
🔹 Amerika
ABD:
Çok sert bir yaklaşım görülüyor. Bazı eyaletlerde 13-14 yaşındaki çocuklar bile ağır suçlarda yetişkin cezaevine gönderilebiliyor. Bu, dünyada en çok eleştirilen uygulamalardan biri.
Ancak son yıllarda, “Juvenile Justice Reform” adı altında reformlar başladı: çocukların doğrudan yetişkin cezaevine gönderilmemesi, eğitim ve psikolojik destek alması yönünde değişiklikler yapılıyor.
Kanada:
“Youth Criminal Justice Act” ile gençler için ayrı bir yargılama sistemi var. Amaç: cezalandırma yerine rehabilitasyon ve topluma yeniden entegrasyon. Hakimlere geniş takdir hakkı tanınıyor.
🔹 Asya
Japonya:
Çocuk suçlular için Aile Mahkemeleri devreye giriyor. Cezadan çok “toplum koruması ek olarak eğitim” dengesi var. Suçun niteliğine göre çocuk eğitim merkezlerine gönderiliyor.
Singapur:
Daha sert bir yaklaşım var. Küçük suçlarda uyarı ve danışmanlık, ciddi suçlarda “juvenile home” denen disiplinli kapalı kurumlar devreye giriyor. Bazı suçlarda “dayak cezası” (caning) hala uygulanıyor.
Çin:
Çocuk suçlular için genellikle özel eğitim kampları ve kapalı okullar kullanılıyor. Ama uluslararası örgütler tarafından insan hakları ihlalleri nedeniyle sık sık eleştiriliyor.