Blockchain; Blokların birbirine zincir gibi bağlandığı ve her verinin sistemdeki bir bloğa zaman damgalı olarak kaydedilmesidir. Kaydedilen her veri şifreli bir şekilde bloklarda yer alır. Kripto para transfer işlemlerinde kullanılan her blok şifrelenir ve böylelikle güvenli ve aracısız bir transfer yapılmış olur. Aslında kripto paraların devrim kısmı blockchain teknolojisidir. Her alanda kullanılabilecek blockchain teknolojisi kripto parayla ilişkilendirilse de bankalardan, devletlere, tapu işlemlerinden, şirket işlemlerine kadar teknolojinin dünya üzerindeki neredeyse her iş modelinde kullanılabileceği ve dönüşümlere yol açabileceği güce sahiptir.
Kripto Para; Blockchain teknolojisi kullanılarak şifrelerle oluşturulan iktisadi değer biçilen ve değişim aracı olarak tasarlanmış dijital paralardır. Kripto paraları; Bitcoin (coin), altcoin ve token olarak ayırabiliriz.
Bitcoin; Satoshi Nakamoto adında kişi ya da kişilerce blockchain teknolojisiyle A Peer-to-Peer Electronic Cash System (Eşler Arası Elektronik Para Sistemi) oluşturulmuştur. Satoshi Nakamoto'nun kim ya da kimler olduğu bilinmemekle birlike Bitcoin'in merkeziyetsiz olması 2008 yılında yaşanan ekonomik krize sebep olan merkez bankalarına tepki olarak çıkarıldığı ifade ediliyor. Güvenilirliği, merkeziyetsiz olması ile blokzincir yapısından kaynaklı yapılan işlemlerin değiştirilememesi ya da kopyalarının yapılamamasıdır. Bitcoin, "1. nesil blockchain" yani ilk kripto para olarak kabul edilmiştir. Diğer tüm kripto paralar ‘’altcoin’’ ya da ''altenatif coin'' olarak adlandırılmıştır. Ethereum, Ripple, Litecoin ve Neo bunlardan birkaçı olup binlerce altcoin vardır. Her geçen gün kripto paralara olan ilgi artarken Bitcoin'nin piyasa değeri Tesla , Facebook gibi şirketleri geride bırakarak 1 trilyon $ ulaşmıştır.
KRİPTO PARALAR YASAL MIDIR?
Kripto paraların yasal olması, kripto paralara ilişkin hukuki bir düzenleme yapılarak hukuk tarafından korunması anlamına gelir. Kripto paraların yasallığı her ülkede farklılık göstermektedir. Çin, Afganistan, Pakistan, Bangladeş ve bazı diğer ülkeler kripto paraları yasaklamış ve yaptırımları hapis cezasına kadar uzanabilmektedir. Japonya, İngiltere, Amerika başta olmak üzere 111 ülkede kripto paralar yasal hale getirilmiştir. Türkiye'ye baktığımızda ise kripto paralarla ilgili bir düzenleme olmadığı gibi bir yasak da yok. Dolayısıyla cezai bir yaptırımı olmayan Bitcoin ya da diğer kripto paraları soğuk cüzdanlarınızda taşımakta ya da kripto para borsalarında işlem yapmanızda ceza sorumluluğunuz olmayacaktır. Çünkü ceza hukukunda "suçta ve cezada kanunilik ilkesi" uyarınca eylem esnasında suç olarak tanımlanmayan fiillere yaptırım uygulanması mümkün değildir.
KRİPTO PARALARIN HUKUKİ STATÜ DEĞERLENDİRİLMESİ
Kripto Paraların Emtia Sayılıp Sayılamayacağı
Kripto paraların emtia sayılabilmesi için kanundaki emtia tanımına uygun olması gerekir. Emtia, alım-satıma konu edilen mal olarak kabul edilir. Fakat kripto paralara baktığımızda ödeme aracı, değişim aracı ya da yatırım aracı olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle kripto paralar emtia olarak kabul edilmeyeceği görüşü hakimdir.
Kripto Paraların Elektronik Para Olarak Kabul Edilebilirliği
"6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşlari Hakkında Kanun"da elektronik para, "elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanun'da tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değer" olarak tanımlanmıştır.
Kripto paralar yetkilendirilmiş bir kuruluş tarafından ihraç edilmediğinden, elektronik para tanımı statüsüne uygun değildir. Ayrıca Bankacılık Düzenleme ve Denetim Kurulu 2013 kasım ayında Bitcoin ile ilgili basın açıklamasında; ”… Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak bilinen Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmemekte, bu nedenle de söz konusu Kanun çerçevesinde gözetim ve denetimi mümkün görülmemektedir..." kripto paraların mevzuat kapsamında “elektronik para” olarak değerlendirilemeyeceği ve bu nedenle gözetiminin ve denetimin BDDK tarafından yapılamayacağı belirtilmiştir. Haliyle yasal düzenlemesi olmayan kripto paraların BDDK açıklaması ışığında elektronik para olarak değerlendirilemeyeceği hususudur.
Kripto Paraların Menkul Kıymet Değerlendirmesi
Menkul kıymetler 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu'nda; ‘’.. Borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikaları" olarak tanımlanmıştır. Tanımda menkul kıymetlerin "pay benzeri kıymetler" olması ile "borçlanma aracı" olarak tanımlanmıştır. Kripto paralar ortaklık hakkı ya da borçlanma aracı olmadığından menkul kıymet sayılmayacaktır.
KRİPTO PARALAR VERGİLENDİRİLEBİLİR Mİ?
Türkiye’de vergi sistemine baktığımızda gelir kaynağı sayılan ve kazanç elde edilen her şey vergi kapsamına alınmaktadır. Türkiyede kripto paralardan vergi alınabilmesi için öncelikle hukuken tanınması gerekmektedir. Dönem dönem kripto paraların vergiye tabi tutulacağı haberleri yayılıyor. Bugünlerde bununla ilgili Sermaye Piyasa Kurulu’nun çalışmalarının olduğu ve son aşamaya gelindiği söylemleri dolaşıyor. Ancak kripto paralar Türkiye’de şu an için resmi kurumlarca kabul edilen, hukuk düzeni içinde korunan ya da vergisi alınan bir para birimi değildir.
Türkiye’de kripto paraların bir yasal düzenlemesi olmadığı için vergilemenin nasıl yapılacağı hususu tartışmalıdır. Dolayısıyla kripto paralara ilişkin bir niteleme yapıldıktan sonra vergilemenin ne şekilde yapılacağı netlik kazanacaktır. Türkiye’de hukuken tanınmayan kripto paraların yukarıda belirttiğimiz şekilde emtia (mal) , menkul kıymet ya da para olarak değerlendirilebileceği savları vardır. Dünyada PwC’nin Ekim 2020 tarihli yaptığı çalışmada kripto paraların nasıl vergilendirilmesi gerektiğine ilişkin olarak bir kılavuz yayımlanmış ve çoğu ülkenin gelir vergisi açısından kripto parayı ‘gayri maddi bir varlık’ veya ‘finansal bir varlık’ olarak nitelendirdiği görülüyor. Yine bazı ülkelerde kripto para emtia ya da para olarak tanınmış ve vergilendirme bunlar üzerinden yapılmaktadır. Dünyaya baktığımızda kripto paraların tam olarak hukuki statüsünün ne olduğuna dair net bir anlayış olmadığı gibi vergilendirmede de farklılıklar görülmektedir.
Ayrıca vergilendirme sorununun yanında kripto paraların iç içe geçen blok zincir (gizlilik-anonimlik) sebebiyle verginin tespit edilmesi hususunun zorluğudur. Gizlilik esasına dayanan kripto paraların gelirleri ve bu gelirlerin vergilendirilmesi ya kişilerin beyanına bırakılacak ya da herkesin özel cüzdanları, hesapları kontrol altında tutulacak. İkinci seçenek ( özel cüzdanlarının ya da hesaplarının kontrol altında tutulması) çok mümkün olmamakla birlikle yapılacak düzenlemelerle bu hususlarında tartışma konusu olacağı öngörülmektedir.
Sermaye Piyasa Kurulu (SPK) 2016 tarihli araştırma raporunda; "Ülkemizin de, tüm dünya devletleriyle birlikte, Bitcoin'i olumlu bir endişelilikle izlemesinin uygun olacağı düşünülmektedir. Tüm riskleri değerlendirilerek, teşvik edici düzenlemeler yapılırsa, Bitcoin pazarından gelir elde etmemiz de mümkün olabilir. Örneğin; Ülkemizde hizmet veren bir Bitcoin Borsası henüz kurulmamıştır, bunu düzenleyen bir mevzuat, Ülkemizi Bitcoin pazarında bir adım öne çıkarabilecektir." SPK raporunda yer verdiği bu açıklamayla Türkiye’de kripto paralara ilişkin hukuki düzenleme çalışmalarını hızlandırması ve yasal düzenlemelerin yapılarak piyasaya dâhil olması gerektiğini ifade etmiştir. Yine 2016 yılında yüzlerce yazılımcının, teknoloji uzmanlarının katıldığı Dünya Ekonomi Forum’unda da blockchain teknolojisi marifetiyle vergi toplamanın ne zaman gerçekleşmeye başlanayacağı tartışılmış, katılımcıların çoğunluğu 2023 yılında blockchain teknolojisinin vergilendirmede kullanılabileceğini işaret etmişlerdir. Zira gelinen noktaya baktığımız zaman bu türden uygulamaların tahmin edildiğinden bile erken ortaya çıktığı görülmektedir. Estonya hükümeti blokzincir uygulamalarını 2008’den beri gündemine alan 2012 yılında bir çok alanda (sağlık, güvenlik, ticaret, yargı) kullanmaya başlamış ülkelerden biridir. Yine Almanya hükümeti 23 Şubat 2021 tarihinde yaptığı açıklamada Covid-19 salgınına karşı geliştirilen BioNTech aşının kullanımında blockchain teknolojisi kullanarak kimlerin aşı olup olmadığının kayıtları ve dijital sertifika depolama hizmet olarak IOTA platformunu kullanacaklarını açıklamışlardır.
Blockchain teknolojisi ve kripto paralara her gün ilgi artarken yakın tarihlerde artık hayatımızın bir parçası olacağı kaçınılmaz gibi görünüyor. Ülkelerin, bankaların, büyük döviz şirketlerinin dijitalleşen dünyada blockchain teknolojisi ve kripto paraların karşısında değil aksine kendi sistemlerine entegre etme çalışmalarına başlaması gerektiğini kanaatindeyim.